Bij uithuisplaatsing gaat het over kinderen en jongeren die, al dan niet tijdelijk, geplaatst worden in een vorm van jeugdhulp met verblijf zoals beschreven in de Jeugdwet. In 2022 verbleven in totaal 42.560 kinderen en jongeren tot en met 22 jaar in een vorm van jeugdhulp met verblijf, zoals een pleeggezin of instelling. Die kinderen en jongeren zijn dus niet allemaal in 2022 uithuisgeplaatst. Een groot deel van de kinderen was al voor 2022 uithuisgeplaatst.[1]
De beweging naar 0 gaat voor 0 kinderen die niet prettig thuis opgroeien. Dit is in mijn ogen beter dan de eerdergenoemde doelstelling naar 0 uithuisplaatsingen. Ook in de hervormingsagenda jeugd is een van de opgaven het voorkomen van residentiële jeugdhulp om te zorgen dat jeugdigen die jeugdhulp nodig hebben ook dan zo thuis mogelijk kunnen opgroeien. Waar residentiële jeugdhulp toch nodig is, wordt er getransformeerd naar een zo thuis mogelijke, regionaal georganiseerde kleinschalige vorm. Dit omdat kleinschaligheid meer kansen biedt op een veilig en positief leefklimaat, maatwerk en onvoorwaardelijk wonen.
Het streven dat geen kind meer uit huis geplaatst wordt en elk kind prettig en veilig thuis kan opgroeien, zal niemand op tegen zijn. Maar ik zat er wel de laatste tijd op te kauwen hoe realistisch dit is. Want wat nou als het echt niet veilig is voor een kind om thuis te blijven? We leven nog steeds in een land, waarbij vaak de moeder met kinderen naar een Blijf van mijn lijf huis gaat en degene die het thuis leven onveilig maakt door psychisch, fysiek en/of seksueel geweld) in zijn eigen huis en in zijn eigen omgeving blijft.
En helaas betekent het uit huis plaatsen van een kind niet meteen dat deze dan wel veilig is. Dat heeft de Commissie Winter wel bewezen. In 2019 publiceerde de Commissie Onderzoek naar Geweld in de Jeugdzorg haar eindrapport ‘Onvoldoende beschermd. Geweld in de Nederlandse jeugdzorg van 1945-heden’.
Afgelopen najaar las ik de Bio-fictieve roman De ERFSCHAT van Marlene van Steensel waarin de hoofdpersoon Lotte uit huis geplaatst wordt, omdat haar vader na het overlijden van haar moeder, de vrede in huis niet kan behouden. In 2012 heeft zij Stichting BE4YOU2 opgericht voor mensen die met de jeugdzorg te maken hebben gehad en niet (hebben) kunnen rekenen op een veilig thuis en organiseren bijeenkomsten voor volwassen geworden (ex) uit huis geplaatsen. Ook werkt zij als freelance HB0-docent Sociale Studies.
Aangezien ik wil blijven leren en nooit denk dat ik de wijsheid in pacht leek Marlene mij een goede gesprekpartner om over bovenstaande van gedachten te wisselen. En dat klopte. Ze heeft mij weer extra aan het denken gezet.
Marlene geeft aan dat niet het uitgangspunt moet zijn 0 uithuisplaatsingen, maar altijd het kind. Wat heeft dit kind of jongere nodig om zich veilig te voelen en met rust te kunnen opgroeien als een gewoon kind inclusief het doorlopen van alle ontwikkelingsfasen zoals alle opgroeiende kinderen. Dit sluit inderdaad erg aan bij de doelstelling van beweging naar 0. Natuurlijk is dat het liefst in de eigen omgeving en in het eigen huis. Naar een crisisplek moeten en daarna weer in een andere omgeving is ook niet bevorderlijk voor de veiligheid en rust.
Maar soms is het voor een kind wel de juiste beslissing om (tijdelijk) uit huis geplaats te worden, zoals in het voorbeeld van Lotte de hoofdpersoon uit het boek de Erfschat. Zij vlucht 11 keer voor haar vader het huis uit. Voor haar was een andere omgeving op dat moment het beste. Maar ik vraag mij dan wel af, had Lotte misschien wel thuis kunnen blijven als haar vader ondersteund was in het alleenstaande ouderschap van drie pubers en zijn eigen trauma’s. Om dit te bereiken is het zo belangrijk om niet alleen naar het kind te kijken, maar naar het hele systeem. Juist om te kijken naar een oplossing in de thuissituatie in plaats van erbuiten.
Marlene zelf zegt daarover: “Geef waar mogelijk gezien de leeftijd van het kind hem een stem. Wat vindt het kind wat het beste voor hem is? Het lijkt zo simpel, maar toch wordt er nog vaak over het kind gepraat in plaats van met het kind. Als het bij onszelf om een levensingrijpende gebeurtenis gaat, willen we hier toch zelf ook een stem in en de regie over houden.” En daar ben ik het helemaal mee eens.
Ik denk dat je altijd moet afvragen of op korte termijn een uit huisplaatsing de beste oplossing lijkt te zijn dit ook voor de lange termijn geldt. Marlene geeft daar een toevoeging op: “Durf ook kritisch te zijn bij het uitgangspunt een kind zo snel mogelijk weer terug naar huis te laten gaan. Voor wie is dit beter, het kind of voor de ouders? Dus feitelijk is dit voor een kind opnieuw best een risicovolle “uithuisplaatsing”, dat veel energie gaat kosten en dan uit veelal uit een veilige haven, waar het kind niet meer naar terug kan. Want, gezien het gebrek aan goede plekken voor uithuisgeplaatsten kinderen wordt een lege plek, gauw weer opgevuld door een ander kind.”
Mijn gedachte is dat als er voor een uithuisplaatsing wordt gekozen, kijk dan ook wat hiervoor de beste omgeving is. Een pleeggezin, gezinshuis of kleinschalige woonvoorziening? Zoveel mogelijk vergelijkbaar met een thuissituatie lijkt de beste oplossing te zijn, maar dat is de vraag. Zoals Marlene ook aangeeft: “Dat hoeft niet voor elk kind zo te zijn. Er zijn kinderen die niet meer een gezinssituatie willen wonen, zij ervaren dat als benauwend. Zij zijn juist vanwege de ervaring die zij hebben opgedaan of gewoon omdat ze in de puberteit zijn gekomen meer gebaat zijn bij wat meer afstand, vertrouwen en vrijheid.
Mijn conclusie is: Er is helaas geen pasklaar antwoord. Het blijft maatwerk. Ik moet ook eerlijk zeggen dat ik in deze niet in de schoenen van een professional zou willen staan. Want wanneer doe je het goed? Kan je het ooit goed (genoeg) doen?
Ik heb in ieder geval weer een weer genoeg dingen om over na te denken en te kauwen. En mijn hoop en oproep is dat we dit allemaal als organisaties en professionals blijven doen. Door onze inzichten te blijven toetsen en bij te stellen waar nodig. Niet vanuit de intentie dat we het niet goed doen, maar dat we het altijd beter willen blijven doen. In het belang van het kind!
De ERFSCHAT is te bestellen:
Voor lezingen of bestellen van de erfschat kunt u terecht bij
www.marlenevansteensel.nl
Of via de boekhandel of Bol.
[1] BronnenCentraal Bureau voor de Statistiek (2023) Jeugdbescherming en jeugdreclassering 2022
Instroomontwikkelingen 2022 | Publicatie | Raad voor de Kinderbescherming
StatLine - Jongeren met jeugdzorg; persoonskenmerken (cbs.nl)
Centraal Bureau voor de Statistiek (2023) Jeugdhulp 2022
